Lymfedrainage na borstoperatie

Lymfestelsel en lymfevocht

Het lymfestelsel is het drainagesysteem van het lichaam. Het complexe netwerk van lymfevaten en lymfeklieren zorgt voor de afvoer van lymfevocht, dat bestaat uit weefselvocht, afvalstoffen en witte bloedcellen. Het stelsel maakt deel uit van de bloedsomloop en fungeert als een drainagesysteem van het lichaam dat begint in de lymfevaten en eindigt in de grote aders. Het dient ook als afweer tegen infecties: de witte bloedcellen zullen infecties bestrijden.

Ontstaan van lymfoedeem

Lymfoedeem ontstaat als het lymfestelsel niet goed werkt. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen primair en secundair lymfoedeem. Primair lymfoedeem is een aangeboren verstoring van het lymfestelsel (bv. te weinig of onvoldoende ontwikkelde lymfevaten). Secundair lymfoedeem ontstaat door een beschadiging van het lymfestelsel, waardoor het lymfevocht niet goed kan afgevoerd worden. Oorzaken kunnen zijn:

• Operatie (bv. wegname van de klieren)
• Bestraling
• Ongeluk, trauma
• Infectie

Tegenwoordig zorgen minder ingrijpende operatieve en radiotherapeutische procedures ervoor dat de kans op het ontwikkelen van lymfoedeem van de arm aanzienlijk gedaald is. Toch wordt 1 op 5 patiënten geconfronteerd met lymfoedeem van de arm of de hand na een okselklierwegname bij de behandeling van borstkanker. Het risico op lymfoedeem is het grootst na wegname in combinatie met bestraling van de okselklieren. Hoe sneller het lymfoedeem wordt herkend en behandeld, hoe minder erg de gevolgen.

Hoe het oedeem zich zal manifesteren is sterk verschillend per individu. Het kan zich voordoen in de hand, een gedeelte van de arm of de gehele arm. Het lymfoedeem kan ontstaan meteen na de operatie/bestraling, maar meestal pas na maanden of zelfs na jaren ten gevolge van overbelasting, een infectie, een wonde … Het is dus heel belangrijk om rekening te houden met de tips om lymfoedeem te voorkomen.

Kinesitherapie in het ziekenhuis

Onmiddellijk na de operatie starten we met kinesitherapie. De kinesitherapeut komt dagelijks op de kamer komen voor manuele lymfedrainage volgens Vodder, schoudermobilisatie en oefeningen.

Manuele lymfedrainage is een zachte massagetechniek om het lymfestelsel te stimuleren. Met specifieke handgrepen en pompende bewegingen worden overtollig vocht en eiwitten verwijderd en worden gezonde lymfebanen geopend zodat zij de taak van de getroffen lymfevaten en -klieren kunnen overnemen.

Minstens even belangrijk zijn de schoudermobilisatie en -oefeningen. De kinesitherapeut leert je specifieke oefeningen aan voor het schoudergewricht en de arm. Deze oefeningen moet je verschillende keren per dag herhalen. Enerzijds stimuleert het oefenen de vochtafvoer in de arm, anderzijds zorgt beweging ervoor dat het schoudergewricht niet verstijft en klachten kan veroorzaken.

Kinesitherapie na ontslag

Tijdens je opname zoeken we samen naar een geschikte kinesitherapeut in je nabije omgeving. Let op: niet elke kinesitherapeut is bijgeschoold in manuele lymfedrainage!

Je ontvangt ook een voorschrift waarmee je recht hebt op 60 behandelingen gedurende één kalenderjaar (Fa-pathologie), grotendeels terugbetaald door de mutualiteit. We raden aan om te starten met vijf behandelingen per week. Gaandeweg wordt dit afgebouwd tot één keer per week.

Het ritme om af te bouwen wordt bepaald door de kinesitherapeut en kan verschillen per individu.

Tips om lymfoedeem te voorkomen

• Negeer nooit zwelling, huiduitslag of roodheid in de getroffen arm/hand/vingers of nek/borstwand. Consulteer onmiddellijk je arts!
• Let op voor wondjes en ontstekingen:
  • Bv. snijwonden, brandwonden (ook van de zon!), insectenbeten, kattenkrabben …
  • Draag altijd handschoenen bij het uitvoeren van huishoudelijke taken, tuinieren …
  • Gebruik een elektrisch scheerapparaat voor de oksel van de getroffen arm.
  • Laat nooit injecties, bloedafnames en bloeddrukmetingen toe in de getroffen arm.
  • Heb je toch een wondje, ontsmet het dan onmiddellijk en grondig.

• Vermijd strak zittende juwelen of kledij aan de getroffen arm/vingers.
• Draag goed passende bh’s, best zonder beugels.
• Vermijd extreme warmte: sauna, heetwaterbaden, volle zon,… Vermijd ook extreme temperatuurwisselingen tijdens het wassen.
• Houd de getroffen arm zoveel mogelijk droog. Droog de arm steeds zorgvuldig af en let hierbij vooral op de huidplooien (bv. tussen de vingers). Gebruik een pH5-lotion na het afdrogen.
• Vermijd gewichtstoename, overdadig roken en alcohol.
• Draag tijdens een vliegtuigreis een speciale, passende compressiemouw. Drink voldoende terwijl je vliegt. Patiënten met lymfoedeem dragen best altijd overdag een compressiemouw.
• Vermijd overbelasting van de getroffen arm.
  • Geen krachtige, herhalende bewegingen tegen weerstand (bv. schrobben, duwen, wringen …).
  • Geen zware lasten dragen (zware boodschappentassen, schoudertassen …)

• Heb je pijn, ga dan meteen liggen met de arm hoger dan de rest van het lichaam.
• Blijf je arm gebruiken! Beweging stimuleert de afvoer van lymfevocht.
• Probeer een actieve levensstijl te realiseren. Aanbevolen oefeningen: wandelen, fietsen, zwemmen, lichte aerobics, yoga.
  

Als er toch oedeem optreedt…

Een lymfoedeem kan zich ook na vele jaren manifesteren na een infectie, insectenbeet, te hoge belasting of zelfs zonder duidelijke oorzaak. In geval van toenemende zwelling, plots of geleidelijk, neem je onmiddellijk contact op met je huisarts, chirurg, gynaecoloog of kinesitherapeut.

De behandeling bij de kinesitherapeut zal bestaan uit 2 fasen:

1. Intensieve fase

• Manuele lymfedrainage
• Zwachtelen (dag & nacht)
• Lymfetaping
• Oefentherapie
• Educatie en huidzorg

5x/week gedurende ongeveer 2 weken.

2. Onderhoudsfase

• Manuele lymfedrainage (onderhoud)
• Compressiemouw (dag)
• Oefentherapie
• Educatie en huidzorg

Afhankelijk van patiënt/pathologie (aantal x/week tot 1x/maand)

Het totaal aantal beurten is afhankelijk van de ernst van het lymfoedeem. Soms is levenslang onderhoud nodig.