Medicatie tegen inflammatoire darmziekten (IBD)

We kiezen de behandeling die het best bij jou past, op basis van de ziekteactiviteit, de plaats van de aantasting, de ernst van de klachten en de mogelijke verwikkelingen zoals abcessen en vernauwingen. Soms moet je de medicatie langdurig gebruiken, ook als je geen klachten hebt. Zo kunnen we een opstoot voorkomen.

We kunnen de geneesmiddelen in verschillende klassen indelen:

• 5-ASA preparaten (mesalazine)
• Antibiotica
• Corticosteroiden
• Immunomodulatoren
  • Azathioprine, 6-mercaptopurine
  • Methotrexate
• Biologicals
  • Anti-TNF: infliximab, adalimumab, golimumab
  • Anti-integrines: vedolizumab
  • Anti-IL12/23: ustekinumab
  • Anti-IL23: risankizumab en mirikizumab
• Small molecules (blokkeren bepaalde ontstekingsregelaars binnen in de cel)
  • JAK inhibitoren: filgotinib, upadacitinib, tofacitinib
  • S1P-receptor modulatoren: ozanimod, etrasimod

5-ASA preparaten

Zoals: Mesalazine (Pentasa®, Colitofalk®, Claversal®)

Deze medicijnen op basis van 5-aminosalicylzuur (5-ASA) noemen we ook mesalazine. We gebruiken ze al tientallen jaren voor de behandeling van inflammatoire darmziekten, vooral colitis ulcerosa. Ze onderdrukken plaatselijk de ontsteking van het darmslijmvlies. Afhankelijk van de plaats van ontsteking gebruik je ze oraal (via de mond) of rectaal (via een zetpil of lavement/schuim). Wanneer de colitis zich bijvoorbeeld beperkt tot het rectum/sigmoid, zijn ook suppo’s of lavementen mogelijk die plaatselijk werken.

Mesalazine heeft in het algemeen zeer weinig bijwerkingen. Mogelijke bijwerkingen zijn:

• Huiduitslag, jeuk
• Misselijkheid
• Diarree
• Duizeligheid, hoofdpijn
• Stemmingsveranderingen
• Nierfunctiestoornis (zeldzaam). Hier merk je zelf niets van, daarom controleert de arts regelmatig je bloed.

Antibiotica

Zoals: metronidazole (Flagyl®), ciprofloxacine (Ciproxine®), levofloxacine (Tavanic®), amoxicilline-clavulaanzuur (Augmentin®) …

We geven antibiotica (meestal kortstondig) bij fistels en abcessen. Die komen vooral voor bij de ziekte van Crohn. Antibiotica stoppen de infectie en de productie van pus, waardoor het abces kan afnemen. Bij een fistel zal er minder vochtverlies zijn, maar de fistel zelf zal er niet door verdwijnen. Een abces moeten we vaak ook heelkundig insnijden om alle pus te draineren en zo nodig een elastiekje aan te brengen (seton). Ook bij pouchitis worden vaak antibiotica voorgeschreven.

Corticosteroïden

Corticosteroïden (cortisone in de volksmond) zijn krachtige ontstekingsremmers die snel en doeltreffend werken. We schrijven ze voor een kortere periode voor bij acute aanvallen. Ze remmen de ontsteking in de darm, maar hebben daarnaast ook mogelijke bijwerkingen. Daarom gebruiken we ze niet als onderhoudsbehandeling. Corticosteroïden kan je oraal innemen of als lavement of zetpil.

• Systemische corticosteroïden hebben een sterk effect en werken in op het volledige lichaam. Bijvoorbeeld: Prednisolone®, Medrol®
• Darmspecifieke corticosteroïden hebben veel minder effect op het volledige immuunsysteem (minder bijwerkingen) maar zijn daardoor ook wat minder krachtig. Bijvoorbeeld: Entocort®, Budenofalk® en Clipper®

Regelmatig voorkomende bijwerkingen (vooral bij systemische corticosteroïden) zijn:

• opgezwollen gelaat, enkels of voeten (vochtophouding of oedeem)
• acné-achtige huiduitslag
• suikerziekte (diabetes mellitus) of ontregeling van bestaande suikerziekte
• hoge bloeddruk
• meer kans op infecties
• sterk verhoogde eetlust
• langzamere genezing van wonden
• verhoogde oogboldruk, minder goed of wazig zien
• verminderde of uitblijvende menstruatie
• spierzwakte of vermoeidheid

Als je deze medicatie langdurig gebruikt, kan je de deze bijwerkingen krijgen:

• gewichtstoename
• een dunnere huid, traag genezende wondjes of meer blauwe plekken
• overmatige haargroei (vooral in het gezicht)
• botontkalking (osteoporose)
• slapeloosheid
• psychische problemen, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen, psychose of verwardheid

Immuunmodulatoren

Zoals: Azathioprine (Imuran®), 6-Mercaptopurine (Puri-Nethol®), Metotrexaat (Ledertrexate®, Emthexate®, Metoject®).

IBD ontstaat onder andere door een overdreven reactie van het afweersysteem dat zich als het ware vergist van vijand (en dus ook reageert op goede darmflora). Immunomodulatoren zijn geneesmiddelen die het afweersysteem onderdrukken en zo de ontsteking remmen. Ze werken langzaam en worden meestal als onderhoudsbehandeling voorgeschreven. De meeste worden niet zo vaak meer als enige behandeling gebruikt

• Azathioprine – 6MP
• Methotrexaat

Biologicals

Deze groep van geneesmiddelen richt zich tegen een bepaalde stap van het ontstekingsproces. Ze bestaan uit antistoffen (antilichamen) die gericht zijn tegen bepaalde ontstekingsmoleculen. Ze zijn veel moeilijker aan te maken dan de klassieke chemische geneesmiddelen. Daarom zijn ze ook een pak duurder en moet je aan bepaalde voorwaarden voldoen om recht te hebben op terugbetaling. Biologicals dienen we toe via een infuus in het ziekenhuis (dagopname) of via een subcutane injectie (net onder de huid).

Voor we met deze behandeling kunnen starten zijn een aantal vooronderzoeken nodig, zoals een longfoto en mantouxtest om een slapende vorm van tuberculose uit te sluiten. Een goede opvolging is ook heel belangrijk.

Anti-TNF

Zoals: infliximab (Remsima®), adalimumab (Humira®, Hulio®, Amgevita®, Hyrimoz®, Imraldi®, Idacio®), golimumab (Simponi®)

Deze medicatie blokkeert de ontstekingsmolecule TNF, die een belangrijke rol speelt in het ontstekingsproces bij IBD. Je krijgt ze via een infuus in het dagziekenhuis of thuis via onderhuidse injectie.

Meer informatie over anti-TNF.

Anti-Integrines

Vedolizumab (Entyvio®) is een anti-α4β7 integrine. Deze medicatie zorgt ervoor dat er geen nieuwe ontstekingscellen in de darmwand kunnen binnendringen. De medicatie werkt lokaal in de darm, waardoor het minder invloed zal hebben op de globale weerstand. Het effect is pas merkbaar na 6 tot 8 weken. Je krijgt deze medicatie via een infuus in het dagziekenhuis. Nadien kan je eventueel overschakelen naar tweewekelijkse onderhuidse inspuitingen.

Meer informatie over anti-integrenes.

Anti-interleukines

Ustekinumab (Stelara®) blokkeert 2 boodschappermoleculen van het immuunsysteem (IL-12 en IL23) die betrokken zijn bij de ontsteking in de darm. We starten de behandeling met een infuus, daarna dienen we ze via onderhuidse injecties toe.

Meer informatie over Ustekinumab

Risankizumab (Skyrizi®) blokkeert enkel IL-23 en beïnvloedt op gelijkaardige wijze de ontstekingsreactie bij inflammatoir darmlijden. Ook hier starten we met een intraveneuze toediening (3 infusen), gevolgd door onderhuidse injecties. Risankizumab is enkel terugbetaald voor patiënten met de ziekte van Crohn.

Meer informatie over Risankizumab

Mirikizumab (Omvoh®) blokkeert enkel IL-23 en beïnvloedt op gelijkaardige wijze de ontstekingsreactie bij inflammatoir darmlijden. Ook hier starten we met een intraveneuze toediening (3 of 6 infusen) gevolgd door onderhuidse injecties. Mirikizumab is enkel terugbetaald voor patiënten met de colitis ulcerosa.

Meer informatie over Mirikizumab

Small molecules

Sinds een aantal jaar zijn er ook gerichte kleine chemische moleculen (small molecules) op de markt. Die kan je oraal (via de mond) innemen. Ook hier zijn enkele vooronderzoeken vereist waaronder een longfoto en mantouxtest om een slapende vorm van tuberculose uit te sluiten.

Janus Kinase (JAK)-inhibitoren

Zoals: tofacitinib (Xeljanz®), filgotinib (Jyseleca®), upadacitinib (Rinvoq®)

Deze medicatie werkt in op de JAK’s. Dat zijn eiwitten die betrokken zijn bij de signaaloverdracht van verschillende ontstekingsprocessen die een rol spelen bij inflammatoire darmziekten. JAK-inhibitoren neem je via tabletten oraal (via de mond) in.

Meer informatie over JAK-inhibitoren.

S1P-receptor modulatoren

Ozanimod (Zeposia®) verhindert de werking van de sfingosine-1-fosfaat receptoren (S1PR), die voorkomen op de lymfeknopen. Daardoor kunnen lymfocyten (een type van witte bloedcellen) niet meer uit de lymfeknopen treden. Het zou ook zorgen voor een verminderde migratie van lymfocyten naar de darmen.

Sinds februari 2023 is er ook een tweede telg uit deze familie van S1RP-modulatoren in België terugbetaald voor patiënten met colitis ulcerosa: etrasimod, beschikbaar onder de merknaam Velsipity®. De werking, karakteristieken en mogelijke bijwerkingen zijn vergelijkbaar met ozanimod.

Meer informatie over S1P-receptoren modulatoren.